Voorwaar zeg Ik u: ‘Voor zoveel gij dit een van deze Mijn minste broeders gedaan hebt, zo hebt gij dat Mij gedaan.‘ Mt 25,40
Toen Christus de evangeliën onderwees, zei hij dat mensen in liefde verenigd moeten zijn, omdat God Liefde is. Toch… lijkt het erop dat niet iedereen deze boodschap heeft begrepen. Ik nodig je uit om een opmerkelijk interview te lezen met Jan Stevens uit Stekene, de auteur van het belangrijke boek *Zusters zonder liefde*.
Kan je mij allereerst vertellen hoe je op het idee bent gekomen om zo’n moeilijk boek te schrijven?
‘Het was een opdracht van mijn uitgeverij. Na ‘Godvergeten’ vroeg iemand zich bij de uitgeverij af of het er bij de nonnen beter aan toe was gegaan en of daar geen misbruik had plaatsgevonden. In dat programma spraken bijna alle getuigen over mannelijke daders. Het onderzoek heeft geleid tot dit boek.’
In het boek noem je verschillende keren je bezoek aan Tuam in Ierland.
‘Ik ben in 2017 en 2021 naar Tuam geweest om Catherine Corless te interviewen. Toen ik haar in 2017 voor het eerst ontmoette, was er net een rapport verschenen van een commissie die door de Ierse regering was aangesteld om te onderzoeken wat daar precies was gebeurd. De commissie kwam tot de conclusie dat Catherine Corless de waarheid had verteld: dat er inderdaad in het klooster, in het weeshuis waar ze destijds woonde, door de nonnen 796 gestorven baby’s in een riool waren begraven. En dat dit niet alleen daar was gebeurd, maar ook in weeshuizen door heel Ierland die door nonnen werden gerund. Dat maakte destijds veel indruk op mij.’
Nauwelijks beter in België
‘Inmiddels ben ik echter tot de conclusie gekomen dat het hier in België nauwelijks beter was. Ook in door nonnen geleide Belgische weeshuizen werden kinderen vaak op grote schaal mishandeld. In ‘Zusters zonder liefde’ getuigen verschillende mensen over hoe ze door nonnen misbruikt en afgeranseld werden. De inmiddels 70-jarige Florent vertelt hoe hij als kleine jongen door de Dominicanessen van Erwetegem bij Zottegem werd uitgeleverd aan twee pedofielen. Het vermoeden is groot dat in sommige instellingen aan ontbering gestorven kinderen anoniem en zonder ceremonie begraven werden. Ik wil dat graag samen met een paar collega’s verder uitzoeken, maar dat wordt geen eenvoudige opdracht. Want veel archieven zijn door de nonnen vernietigd.’
Verkocht aan adoptieouders
‘In het Limburgse Lommel vingen de Zusters Kindsheid Jesu of de ‘blauwe nonnen’ in de tweede helft van de vorige eeuw ongewenst zwangere tienermeisjes en vrouwen op in hun instelling Tamar. De vrouwen moesten in Noord-Frankrijk anoniem gaan bevallen en hun baby’s werden voor grof geld verkocht aan adoptieouders. Om hun schuld bij de nonnen in te lossen, moesten de vrouwen maandenlang gratis in een textielatelier werken. Soms werden ze tijdens de bevalling tegen hun wil op primitieve wijze gesteriliseerd. Hun eierstokken werden dan verbrand. De nonnen beschouwden ongewenst zwangere vrouwen als hoeren en sletten. Misschien is dat de verklaring waarom ze hen zo slecht behandelden.’
Dit roept de vraag op hoe het mogelijk is dat er zoveel goeds en tegelijk zoveel slechts werd gedaan…
‘Het ging vaak om jonge zusters, tussen de 20 en 30 jaar oud. Een groot probleem is dat de kerk hier in België niet bereid is echt te gaan onderzoeken wat er mis is gegaan. De Belgische aartsbisschop Luc Terlinden zei me dat hij het geen goed idee vindt om bijvoorbeeld de archieven van de kerk te laten onderzoeken. Veel van de daders zijn inmiddels overleden.’
Blijven zulke praktijken tegenwoordig nog steeds bestaan?
‘Het meest recente verhaal in mijn boek speelt zich af in 2023. Sam, een jongen van 12 met een beperking, werd door een zuster uitgescholden voor ‘speelselbek’. Hij was in een internaat van de Zusters van Liefde geplaatst door een jeugdrechter. Daar werd hij geslagen en geschopt. Dankzij de interventie van een pleeggezin werd een onderzoek gestart. De zuster in kwestie had geen opleiding of pedagogische achtergrond en kwam zelf uit een problematische gezinssituatie.’
Hoe verliep het proces van verzamelen van informatie voor dit boek?
‘Ik heb veel tijd doorgebracht in archieven van kranten en op het internet, in Facebookgroepen enzovoort. Ik was op zoek naar getuigenissen. Wat me opviel, is dat als je in alle krantenarchieven van de jaren ’90 tot nu gaat neuzen, er eigenlijk al regelmatig verhalen opdoken over misbruik door nonnen.’
Heeft iemand van de Katholieke Kerk contact met jou opgenomen nadat het boek was gepubliceerd?
‘Nee.’
Een laatste vraag: denk je dat de publicatie van zo’n belangrijk boek zal helpen om een debat zoals dat in Ierland ook in België op gang te brengen?
‘Ik hoop van wel, maar vrees van niet. De impact van een boek is kleiner dan die van een televisieserie. Als mensen echte slachtoffers zien vertellen, maakt dat meer indruk. Erik werd in de jaren zestig als jongen van zes misbruikt door twee nonnen. In 2011 diende hij klacht in bij de politie. Zijn zaak kwam in de media en hij werd afgeschilderd als een fantast. De kerk bood hem later een schadevergoeding van 5.500 euro aan. Hij is de eerste getuige in mijn boek.’
Er zijn ook slachtoffers die niet meer herinnerd worden, die nooit genoemd worden. Bedankt voor het boek; ik hoop dat het toch bijdraagt aan een proces dat recht doet aan de slachtoffers.